10 พื้นที่ปฏิบัติการ สร้างนิเวศชุมชนเพื่อความเป็นธรรมด้านสุขภาพ

โดย : โครงการคนรุ่นใหมกับการลดปัจจัยเสี่ยง เพื่อความเป็นธรรมด้านสุขภาพ และลดความเหลื่อมล้ำบนฐานชุมชน 

หากลองตั้งสมมติฐานว่าโครงสร้างทางสังคมที่ประกอบไปด้วยความเหลื่อมล้ำตั้งแต่การศึกษา การประกอบอาชีพ  และการดูแลสุขภาพ มีส่วนผลักดันให้บุคคลเกิดความตึงเครียด แล้วหันหน้าเข้าสู่การพึ่งพาปัจจัยเสี่ยงซึ่งได้แก่ แอลกอฮอล์ บุหรี่ ยาเสพติด การพนัน ได้อย่างไรบ้าง แล้วหน้าตาของความไม่เท่าเทียมนั้นเป็นอย่างไร? หากลองวิเคราะห์จะเห็นว่า

จากปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม ภายใต้นโยบายกับระบบทุนที่เอื้อผลประโยชน์ให้กับคนบางกลุ่มที่ถือครองความมั่งคั่งเป็นส่วนใหญ่ รวมถึงให้ความสำคัญกับการเติบโตทางผลกำไรมากกว่า ‘สวัสดิการทางสังคม’ ส่งผลต่อการเข้าถึงทรัพยากรและโอกาส ที่ไม่เท่าเทียยมกัน จากสิ่งเหล่านี้นำไปสู่ปัญหาที่ฝังรากลึกอยู่ในโครงสร้างมาโดยตลอด

• การศึกษา โอกาสทางการศึกษาที่ไม่เท่าเทียมกันอาจนำไปสู่โอกาสในการทำงานที่จำกัด ทำให้ศักยภาพในการสร้างรายได้ลดลง
• ความไม่เท่าเทียมกันของรายได้ ผลกระทบทางเศรษฐกิจกับค่าครองชีพ การดิ้นรนให้มาซึ่งรายได้ อุปสรรคทางการเงิน ส่งผลต่อความความเครียดกับการต้องเผชิญหน้ากับความไม่มั่นคง
• ความเครียดในที่ทำงาน จากระบบอุตสาหกรรมที่มีชั่วโมงการทำงานในโรงงานที่ยาวนานสวนทางกับค่าแรง ในขณะที่สภาพแวดล้อมการทำงานส่งผลให้มีความพึงพอใจในงานต่ำ 
• ค่าใช้จ่ายในการดูแลสุขภาพ การเข้าถึงการรักษาพยาบาลที่จำกัด และการคุ้มครองการรักษาพยาบาลที่ยังไม่ครอบคลุม

ยังมีอีกหลายมิติที่เป็นองค์ประกอบของปัญหาเชิงโครงสร้างเหล่านี้ เมื่อยังไม่มีการจัดการกับความไม่เท่าเทียมหรือให้การสนับสนุนทางสังคมที่เพียงพอ ก่อให้เกิดวงจรความเสียเปรียบอย่างต่อเนื่อง จึงส่งผลให้ในระดับปัจเจกบุคคลเกิดสภาวะไร้ความมั่นคง รู้สึกไร้อำนาจในการต่อรอง มีความเครียด ความวิตกกังวล ดังนั้นปัจจัยเสี่ยงอย่าง แอลกอฮอล์ บุหรี่ ยาเสพติด การพนัน จึงเป็นหนทางหนึ่งในการบรรเทาความทุกข์ทางอารมณ์เหล่านี้

ในขณะที่อุตสาหกรรมการผลิตเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ล้วนขับเคลื่อนด้วยผลกำไร และใช้กลยุทธ์ทางการตลาดเชิงรุก รวมถึงการตัดสินใจทางการเมืองที่ส่งผลต่อการควบคุมเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ 

โดยที่ผลกระทบของการพึ่งพาปัจจัยเสี่ยง สามารถทำให้ความสัมพันธ์ในครอบครัวตึงเครียด นำไปสู่ความขัดแย้ง รวมถึงการแยกตัวทางสังคม จากการตีตรา สร้างอคติ และการตัดสิน มุมมองเหล่านี้อาจชี้ให้เห็นว่าเงื่อนไขที่ถูกสร้างขึ้นจากปัญหาความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจ สังคม การเมืองไทย ส่งผลกระทบในด้านการดำรงชีวิต การมีคุณภาพชีวิตที่ดี และปัญหาด้านสุขภาพ

‘สุขภาพที่ดีถือเป็นสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐาน’ 

ความเสมอภาคด้านสุขภาพ (Health equity) เป็นแนวคิดที่พูดถึงหลักการในการรับประกันว่าทุกคนมีโอกาสในการมีสุขภาพที่ดีอย่างยุติธรรม ไม่ว่าสถานการณ์ทางสังคมหรือเศรษฐกิจจะมีลักษณะแบบใด รวมถึงการจัดการด้านสุขภาพและการส่งเสริมการเข้าถึงบริการ หรือทรัพยากรด้านการดูแลสุขภาพที่เท่าเทียมกันสำหรับบุคคลทุกคน 

ความเสมอภาคด้านสุขภาพถูกกำหนดโดยเงื่อนไขที่ผู้คนเกิด เติบโต มีชีวิตอยู่ ทำงาน และช่วงอายุ รวมถึงปัจจัยกำหนดทางชีวภาพ ปัจจัยกำหนดเชิงโครงสร้าง (การเมือง กฎหมาย และเศรษฐกิจ) ที่มีบรรทัดฐานทางสังคมและกลไกทางการเมืองเป็นตัวกำหนดรูปแบบการกระจายอำนาจ และการตระหนักถึงสิทธิด้านสุขภาพ 

ในโครงการ ‘คนรุ่นใหมกับการลดปัจจัยเสี่ยง เพื่อความเป็นธรรมด้านสุขภาพ และลดความเหลื่อมล้ำบนฐานชุมชน’ ต้องการที่จะสร้างนิเวศชุมชนให้มีความเข้าใจถึงปัจจัยเสี่ยงด้านสุขภาพ และผลกระทบ เพื่อการลดความเหลื่อมล้ำในพื้นที่ ตั้งแต่ระดับปัจเจก ชุมชน สังคม เพื่อขจัดความไม่เสมอภาค รวมถึงการสร้างความเป็นธรรมด้านสุขภาพในชุมชน 

10 พื้นที่ปฏิบัติการร่วมสร้างนิเวศน์ชุมชน

• กลุ่มสหภาพแรงงานย่านรังสิตและใกล้เคียง
• ชุมชนแรงงานอ่างทองพื้นที่อำเภอเมืองอ่างทอง
• สหภาพแรงงานและชุมชนพื้นที่จังหวัดสระบุรี
• ชุมชนบ้านโนนมะงา ตำบลสะแก อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์
• ชุมชนตำบลธงธานี อำเภอธวัชบุรี จังหวัดร้อยเอ็ด  
• ชุมชนตำบลห้วยไผ่ อำเภอโขงเจียม จังหวัดอุบลราชธานี
• ตำบลเขวาไร่ อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม
• ตำบลสันโป่ง อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่
• ชุมชนบ้านหนองเลา ตำบลภูซาง จังหวัดพะเยา
• ตำบลห้วยทราย อำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่

ในบริบทที่แตกต่างและหลากหลายของแต่ละพื้นที่อย่าง ประเด็นแรงงาน ประเด็นด้านสุขภาพจิต การลดความเหลื่อมล้ำและการเลือกปฏิบัติ ความเป็นธรรมทางเศรษฐกิจ การพัฒนาสังคมภาคประชาชน และภาคเกษตรกรที่แข็งแรง และอื่นๆ 

ประเด็นเหล่านี้สะท้อนให้เห็นถึงมิติของปัญหาที่เกิดขึ้นใน 10 พื้นที่ชุมชนหลังจากการเก็บข้อมูล โดยมีเยาวชนคนรุ่นใหม่ที่เป็นแกนนำในการผลักดันและมีส่วนร่วมพัฒนา ออกแบบ ให้ชุมชนมีศักยภาพ และสร้างนิเวศน์ชุมชนในฝันที่สามารถลดความเหลื่อมล้ำ ลดปัจจัยเสี่ยง และ สร้างความเป็นธรรมด้านสุขภาพได้

เพราะไม่เพียงแต่การปฏิรูปเศรษฐกิจและนโยบายเท่านั้น แต่หากมองระดับที่ย่อยลงมาให้เอื้อมถึงได้อย่างความพยายามที่จะสร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับผลกระทบของปัจจัยเสี่ยง และส่งเสริมกลไกการรับมือ สร้างระบบสนับสนุนสำหรับผู้ที่ได้รับผลกระทบ จึงเป็นหนึ่งในเส้นทางการสร้างความเปลี่ยนแปลงในประเด็นความเป็นธรรมด้านสุขภาพในชุมชน